Xưa kia, người dân nơi đây dùng nguyên liệu để làm giấy dó là vỏ cây dó trồng nhiều ở các tỉnh phía Bắc như Yên Bái, Lào Cai, Thái Nguyên, Cao Bằng. Chất lượng nhất vẫn là thứ dó người Dao, người Mèo ở Cao Bằng, trồng 3 năm thu hoạch một lần. Hàng năm, sau lễ kỳ yên (mồng 9 tháng giêng) trai làng Đống Cao thành lập từng nhóm khăn gói lên tận Thái Nguyên, Tuyên Quang… bóc vỏ cây dó dùng làm nguyên liệu sản xuất giấy. Vỏ bóc đến đâu được phơi hoặc sấy khô rồi bó thành từng bó (còn gọi là moi) chừng vài chục cân. Khi mỗi người có từ 5 tạ vỏ cây dó khô là cả nhóm vào rừng chặt nứa, vầu, mai đóng thành bè cho xuôi sông Cầu, vào dòng Ngũ Huyện Khê rồi về bến.

Khi mang về, vỏ cây dó được ngâm nước rồi xé nhỏ, dẫm với vôi đã tôi rồi đưa vào lò nấu. Khi dó chín, đem ra sông Ngũ Huyện Khê trao sạch vôi. sau đó mang về nhà, dùng dao lột hết vỏ ngoài chỉ lấy ruột, ruột đó được đưa vào cối giã nhỏ. Chiều chiều các cô gái làng giấy lại cho dó đã giã vào rá đem ra sông Ngũ Huyện Khê đãi sạch. Bột dó được đưa vào bể (còn gọi là tầu) đánh cho tan trong nước và cho thêm phụ gia là nhựa cây mò. Công đoạn tiếp theo là những cô gái Dương Ổ, Đào Xá xeo giấy. Bột giấy được múc vào liềm ở trong khuôn rồi dùng tay rung đều khi đủ độ dầy của tờ giấy mới thôi, đặt khuôn vào giá và cầm liềm đặt từng tờ giấy lên đống. Xeo giấy là khâu quan trọng của nghề làm giấy cổ truyền. Nó thể hiện bàn tay tài hoa của các cô gái làng nghề giấy, quyết định chất lượng sản phẩm giấy.

Thời phong kiến, giấy dó ở Phong Khê được dùng cho việc khoa cử và ghi lại các văn tự của triều đình. Trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, nhân dân Phong Khê đã sản xuất giấy dó phục vụ cho công tác tuyên truyền, in báo Cứu Quốc, in tài liệu, làm giấy đánh máy phục vụ Đảng, Nhà nước, quân đội… Khi bị địch lập tề, nhiều hộ dân ở Phong Khê đã di cư lên huyện Phú Bình (tỉnh Thái Nguyên) sản xuất giấy dó và thành lập xưởng giấy Bắc Sơn để phục vụ cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc.

Sau cách mạng tháng tám thành công, nghề làm giấy dó ở Phong Khê vẫn được duy trì, tồn tại và phát triển song hành cùng với đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân nơi đây, nhiều mặt hàng dân dụng được sản xuất để phục vụ nhu cầu nhân dân trong nước và xuất khẩu đi nhiều nước thu được giá trị kinh tế lớn. Nhiều cửa hàng giới thiệu sản phẩm của làng nghề được hình thành. Công nghệ mới, máy móc, thiết bị hiện đại được đầu tư để sản xuất nên các sản phẩm có mẫu mã đẹp, chất lượng cao. Giấy dó Phong Khê trở nên nổi tiếng khi gắn liền với sự nổi tiếng của những bức tranh dân gian khắc gỗ làng Đông Hồ như Đám cưới chuột, Hứng dừa, Đánh ghen, Cá chép…

Ngày nay nhờ chính sách đổi mới, mở cửa và cơ chế thị trường, nghề làm giấy dó ở Phong Khê phát triển nhanh cả về số lượng lẫn chất lượng. Những thợ lành nghề đã trực tiếp làm việc tại các xưởng chế biến giấy. Nguyên liệu chính để làm ra giấy gói hàng, giấy khăn ăn của Phong Khê là giấy vụn, giấy lè, giấy phế liệu của các nhà in sách báo ở Hà Nội, Hải Phòng…Lực lượng đi thu mua giấy phế liệu gồm hàng trăm người. Số người đi chào hàng, bán hàng của địa phương cũng rất đông. Họ toả đi khắp nơi, từ những xóm ngõ nhỏ trong thôn đến những vùng lân cận rồi ra cả các tỉnh Hưng Yên, Bắc Giang, Hải Dương, Lạng Sơn….Khách hàng chủ yếu của làng giấy Phong Khê là khách sạn, nhà hàng, công ty, xí nghiệp sản xuất, các cơ sở đơn vị xuất khẩu.

Quy mô sản xuất và thiết bị của mỗi xưởng giấy tư nhân ở Phong Khê hiện nay đều khá lớn. Hầu hết các xưởng giấy đều được trang bị hệ thống máy móc và thiết bị khá hiện đại như: xeo, cuốn, sấy khô giấy, nồi hơi…. chạy bằng điện. Một số xưởng hoạt động có quy mô lớn như làm việc hai ca, mỗi ca vài chục thợ, lại thêm hơn chục người làm công việc chuyên chạy nguyên vật liệu, bán sản phẩm hoặc đi giao hàng, chào hàng.

Nghề giấy dó làng Đống Cao (Dương Ổ) truyền thống có giá trị đặc biệt tiêu biểu đã có những đóng góp to lớn nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người nhân dân nơi đây. Nó không chỉ có giá trị kinh tế là mang lại nguồn thu nhập chính cho những người sản xuất mà có còn có giá trị về mặt giáo dục thế hệ sau biết trân trọng những thành quả lao động của cha ông. Hơn nữa nó còn có giá trị văn hoá xã hội đối với cộng đồng.

Ngày nay, đất nước ta đang trong quá trình đô thị hoá, hiện đại hoá mạnh mẽ nên nhiều ngành nghề truyền thống dần dần bị mai một và thay vào đó là những máy móc hiện đại được đưa vào phục vụ sản xuất. Và nghề giấy dó cũng đang dần bị mai một. Hiện nay, tại thôn Dương ổ cũng chỉ còn rất ít gia đình theo nghề truyền thống này, đa số các hộ gia đình đã chuyển sang làm giấy với công nghệ sản xuất hiện đại. Những nghệ nhân có tâm huyết với nghề rất muốn lưu giữ và truyền lại cho thế hệ con cháu. Cả thôn có 5 nghệ nhân vẫn duy trì và phát triển nghề và số người làm nghề thường xuyên là 15 đến 20 người. Phương thức truyền nghề chủ yếu là cha truyền con nối. Với tình hình như hiện nay nếu không có sự quan tâm của chính quyền và nhân dân thì ngành nghề này sẽ ngày càng mai một và đến một ngày nào đó nó sẽ không còn tồn tại. Chính vì vậy chúng ta cần phải đưa nghề truyền thống giấy dó vào danh mục di sản quốc gia, từ đó sẽ có những biện pháp phù hợp để khôi phục, lưu giữ và bảo vệ để nó không bị mai một và mất dần trong tương lai.

Thông tin liên hệ:

• Hotline: 09 1689 1683
• Website: lamconcept.vn
• Email: lamconcept.hn@gmail.com
• Facebook: L.A.M concept
• Showroom: 286 Nguyễn Xiển, Thanh Xuân, Hà Nội